Transplantologia

TRANSPLANTOLOGIA - CO TO JEST?

Transplantologia to dział medycyny zajmujący się przeszczepem zarówno komórek, tkanek jak również całych narządów. Jest to niezwykle złożony proces medyczny polegający na  pobraniu od dawcy niezbędnego do przeszczepu materiału, właściwym zabezpieczeniu go, jak również w wielu przypadkach rozdzieleniu pomiędzy konkretne ośrodki transplantacyjne. Z drugiej strony znajduje się potencjalny biorca, który musi zostać odpowiednio przygotowany do transplantacji. Składa się na to zarówno szereg badań i zabiegów przygotowujących organizm do przyjęcia narządu lub tkanki jak również późniejsze leczenie mające za zadanie ograniczenie do minimum ryzyka odrzucenia przeszczepu.

Prekursorem współczesnej transplantologii był A. Carrel, który na początku XX wieku opracował technikę zespolenia naczyń. Przez szereg lat przeprowadzono na świecie wiele niestety nieudanych prób przeszczepu nerki. Prace badawcze i analizy przeprowadzanych transplantacji w końcu pozwoliły stwierdzić, że  dotychczasowe niepowodzenia związane były z brakiem zgodności organizmów dawcy i biorcy. W 1954 roku dokonano w Stanach Zjednoczonych pierwszej, udanej operacji przeszczepienia nerki człowiekowi. Od tej pory na świecie wiele ośrodków transplantacyjnych zaczęło przeprowadzać udane przeszczepy różnych narządów. Równolegle  na szeroką skalę trwały badania dające podstawy do rozwoju immunologii transplantacyjnej. Wraz z postępem medycznym w tej dziedzinie zaczęły pojawiać się kolejne możliwości, chociaż współczesna transplantologia nadal boryka się
z różnego typu problemami. Są to bowiem niezwykle skomplikowane procesy pojawiające się szczególnie przy przeszczepach genetycznie różnych od organizmu biorcy, gdzie niezbędne jest dostosowanie jego układu odpornościowego  poprzez modyfikację czynności układu immunologicznego.

TRANSPLANTOLOGIA W POLSCE

Historia transplantologii klinicznej w Polsce sięga lat 60. Pierwszy przeszczep nerki od dawcy zmarłego miał miejsce w styczniu 1966 roku w Warszawie, a od żywego – w 1966 r. we Wrocławiu. Przełomem w polskiej transplantologii był rok 1983, kiedy po raz pierwszy zastosowano cyklosporynę (lek immunosupresyjny), aby zapobiec odrzuceniu przeszczepu. Pierwszy udany przeszczep serca miał miejsce w Zabrzu w 1985 r. W 2006 r. w Trzebnicy dokonano pierwszej transplantacji kończyny górnej, natomiast w 2013 r. w Gliwicach przeszczepiono twarz.

Polską transplantologię nadzoruje Centrum Organizacyjno-Koordynacyjne ds. Transplantacji POLTRANSPLANT, które powstało w 1996 r. W 2016 r. liczba dawców zmarłych (u których stwierdzono nieodwracalne uszkodzenie mózgu) w Polsce wyniosła 677, z czego dawców rzeczywistych, od których pobrano narządy i/lub tkanki, było 544. W sumie dokonano niespełna 1500 przeszczepów narządów. Najczęściej przeszczepiano nerkę, wątrobę, serce, rzadziej nerkę i trzustkę jednocześnie bądź samą trzustkę oraz płuco. W blisko 1200 przypadkach przeszczepiono rogówkę.

 

 

W 1995 roku została uchwalona Ustawa o pobieraniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów do przeszczepów. Polska Ustawa Transplantacyjna powstała w 2005 r., a obecnie obowiązująca – w 2006 r. (znowelizowana m.in. w 2009 i 2017 r.). Ustawa określa, kto i w jakiej sytuacji może być dawcą, a także kto ma prawo pobierać oraz wszczepiać organy.

CO TO JEST ZGODA DOMNIEMANA?

Zastosowanie zgody domniemanej w transplantologii usankcjonowane zostało w polskim prawie. Normuje je Ustawa o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów z 1 lipca 2005. Art. 5 rzeczonej ustawy stwierdza możliwość pobrania narządów przy braku wyrażonego za życia sprzeciwu:

  • Pobrania komórek, tkanek lub narządów ze zwłok ludzkich w celu ich przeszczepienia można dokonać, jeżeli osoba zmarła nie wyraziła za życia sprzeciwu.

Ustawa i wytyczne:

  1. Ustawodawca zakłada, że zmarły zgadzał się na pobranie, chyba że wyraził sprzeciw.

Artykuł ten stwierdza dalej, że w przypadku małoletniego lub innej osoby, która nie ma zdolności do czynności prawnych, sprzeciwu takiego dokonuje przedstawiciel ustawowy, przy czym może to uczynić jedynie za życia tej osoby. Małoletni, który ukończył 16 lat może też samodzielnie wyrazić sprzeciw. Art. 6 określa z kolei sposoby złożenia ważnego prawnie sprzeciwu, jako:

  • wpisu w centralnym rejestrze sprzeciwów na pobranie komórek, tkanek i narządów ze zwłok ludzkich;
  • oświadczenia pisemnego zaopatrzonego we własnoręczny podpis;
  • oświadczenia ustnego złożonego w obecności co najmniej dwóch świadków, pisemnie przez nich potwierdzonego.

Wobec tego sprzeciw może zostać złożony w dowolnej z wymienionych wyżej form, a także
w dowolnym momencie, np. przy przyjęciu do szpitala, w trakcie hospitalizacji. Może też być wycofany, w takiej formie, w jakiej został złożony. Kodeks etyki lekarskiej (art. 33) wspomina również jako warunek konieczny brak sprzeciwu zmarłego.

Wobec takich rozwiązań powołano w Polsce Centralny Rejestr Sprzeciwów. Rozpoczął on swą działalność w listopadzie 1996. Pod koniec 2004 odnotował on 23 786 sprzeciwów.

Ważną konkluzją jest fakt, że nie ma tutaj wspomnianej rodziny. Zdanie rodziny, a więc jej zgoda lub sprzeciw, nie jest zgodnie z prawem brane pod uwagę. Lekarz nie ma więc obowiązku starać się o wyrażenie zgody na przeszczep przez rodzinę dawcy. Jednakże zmarły mógł przedstawić swoje negatywne zdanie co do dawstwa rodzinie, co zgodnie z Ustawą stanowi ważną prawnie formę wyrażenia sprzeciwu, który należy uszanować. Zauważa się dalej, że w związku z tym zazwyczaj pyta się rodzinę o zdanie zmarłego, choć nie widzi takiego obowiązku nakładanego prawem. Zauważa się też, że wiąże się to często z wysłuchaniem opinii rodziny, nie widząc możliwości nieliczenia się z nim. Przestrzega się też przed straszeniem bliskich zmarłego konsekwencjami prawnymi za udzielenie informacji nieprawdziwych.

OŚWIADCZENIE WOLI

Niezależnie od przepisów prawnych wiele osób pragnie świadomie, za życia wyrazić chęć niesienia pomocy chorym potrzebującym przeszczepów. Oświadczenie woli ma charakter jedynie informacyjny i nie trzeba go nigdzie zgłaszać ani rejestrować! Każda osoba dorosła podpisująca oświadczenie woli, wyrażając zgodę na pobranie po śmierci swoich tkanek
i narządów do przeszczepienia daje dowód świadomej chęci ratowania życia i przywracania zdrowia chorym ludziom. Własnoręczne podpisanie oświadczenia ułatwia bliskim osoby zmarłej oraz lekarzom uszanowanie wyrażonej woli.

 

Transplantologia